ነፍሰቅትለት እንታይ ኢዩ?

ነፍሰቅትለት ማለት ሰባት ንህይወቶም መወዳእታ ኪገብሩሉ ብማለት ንነብሶም ኪጎድኡ ከለዉ ኢዩ፡ ሳዕቤኑ ድማ ሞት ኢዩ። ፈተነ ነፍሰቅትለት ግን ሰባት ንህይወቶም መወዳእታ ንኺገብሩሉ ብማለት ነብሶም ኪጎድኡ ከለዉ ግን ድማ ብሰንኩ ከይሞቱ ኪተርፉ ከለዉ ኢዩ። 

ኣጠንቀቕቲ ምልክታት 

ሰባት ነብሶም ንምቕታል ይዳለዉ ከም ዘሎ ዚሕብሩ ምልክታት ነዞም ዚስዕቡ ይጥርንፍ፥

• ብዛዕባ ኪሞቱ ምድላዮም ወይ ነብሶም ኪቐትሉ ከም ዚደልዩን ይዛረቡ
• ህይወቶም ባዶ ወይ ተስፋ ዘይብሉ ምዃኑ ወይ ንምንባር ምኽንያት ከም ዘይብሎም ይዛረቡ
• መውጽኢ ከም ዝሰኣኑን ጸገማቶም መፍትሔ ከም ዘይብሉን ይዛረቡ
• ዘይጽወር ስምዒታውን ኣካላውን ቃንዛ ይስምዖም
• ንኻልኦት ሸኸም ከም ዝኾኑ ገይሮም ይዛረቡ
• ካብ ስድራቤትን ብጾትን ይርሕቁ
• ኣገደስቲ ንብረቶም ንሰብ ይዕድሉ
• ንብጾቶምን ንስድራቤቶም ደሓን ኩሉ ይብሉ
• ንኹሉ ጉዳያቶም ይወጋግኑዎ፡ ለበዋ ድማ ይጽሕፉ
• ናብ ሞት ዘብጽሕ ነገራት ይፍጽሙ፡ ከም ንኣብነት እናተሓምበብካ ማኪና ምዝዋር
• ኩሉ ግዜ ብዛዕባ ሞት ይዛረቡን ይሓስቡን

ሓደ ሰብ ነብሱ ኪቐትል ይዳሎ ከም ዘሎ ዚሕብሩ ካልኦት ዘሰምብዱ ኣጠንቀቕቲ ምልክታት ድማ ነዞም ዚስዕቡ ይጥርንፉ፥

• ኣመና ናይ መንፈስ ምልውዋጥ፡ ካብ ብርቱዕ ጓሂ ናብ ኣመና ደስታ ብቕጽበት ምልዋጥ
• ንነብሶም ንኺቐትሉ መደብ ይሕንጽጹን ይበላሓቱን፡ ንኣብነት ብኢንተርነት መርዛማዊ ኣገባባት ይደልዩ፡ ከኒናታት ይኽዝኑ፡ ጠበንጃ ድማ ይዕድጉ
• ብዛዕባ ኣብ ውሽጦም ዚርብሾም ብርቱዕ ስምዒት ገበንነትን ውርደትን ይዛረቡ
• ኣልኮላዊ መስተን ድሮጋን ቀጻሊ የዘውትሩ
• ይህወኹን ይርበጹን
• ኣብ ኣበላልዓን ናይ ድቃስ ኣመላትን ለውጢ የርእዩ
• ይንድሩ፡ ወይ ብዛዕባ ሕነ ምፍዳይ ይዛረቡ

ነፍሰቅትለት ንጭንቀት ዚፈትሕ ጥዑይ ግብረመልሲ ከም ዘይኮነ ምዝካሩ ኣገዳሲ ኢዩ። ነፍሰቅትለታውያን ሓሳባት ወይ ተግባራት ምልክታት ከቢድ ጭንቀት ኢዮም፡ ሸለል ኪብሃሉ ድማ የብሎምን። 

እዞም ኣጠንቀቕቲ ምልክታት ንኣኻ ወይ ንብጻይካ ይምልከቱዎ እንተ ኾይኖም፡ ብዚከኣል መገዲ ብቕልጡፍ ረድኤት ድለ፡ ብፍላይ ከምዚ ዝበለ ባህርያት ሓዲሽ ምስ ዚኸውን ወይ ድማ ኣብ ቀረባ ግዜ እናበርትዐ ዝመጽአ እንተ ኾይኑ::

1. ሕተት፥ “ነፍስኻ ንምቕታል ዲኻ ትሓስብ ዘሎኻ?” ቀሊል ሕቶ ኣይኮነን፣ ግን መጽናዕቲ ከም ዝሕብሮ  ነቶም ኣብ ገምገም ሓደጋ ዘለዉ ውልቀሰባት  ናይ ነፍሰቅትለት ዝንባለ ኣሎኩም ዲዩ ኢልካ ምሕታት ነቲ ፍጻመታት ኮነ ነቲ ሓሳባት ነፍሰቅትለት ኣይውስኸሉን ኢዩ።

2. ውሕስነቶም ሓሉ፥ ነቲ ኪቐትል ዚኽእል ነገራት ካብቲ ናይ ነፍስቅትለት ዝንባሌ ዘለዎ ሰብ ከም ዚርሕቕ ምግባሩ ሓደ ካብቲ ንነፍሰቅትለት ኪከላኸል ዚኽእል ኣገባብ ኢዩ። ሽሕኳ እዚ ኩሉ ግዜ ቀሊል እንተ ዘይኮነ፡ ነቲ ናይ ነፍሰቅትለት ዝንባለ ዘለዎ

ሰብ ገለ መደብ እንተ ኣለዎ ምሕታትን ነቲ ኪቐትል ዚኽእል ነገራት ድማ ካብኡ ምርሓቕን ፍልልይ ከምጽእ ይኽእል ኢዩ።

3. ምስኦም ኩን፥ ኩሉ ግዜ ነቲ ነብሱ ኪቐትል ድሉው ዝኾነ ሰብ እንታይ ይሓስብን ይስምዖን ከም ዘሎ ንምፍላጥ ጽን ኢልካ ስምዓዮ። መጽናዕቲ ከም ዚሕብሮ  ነቲ ናይ ነፍሰቅትለት ኩነታት ከይፈራህካ ምቕባሉን ብዛዕባኡ ምዝራብን፡  ነቲ ናይ ነፍሰቅለት ሓሳባት የጕድሎ እምበር ኣየዛይዶን ኢዩ።

4. ምስ ደጋፊ ኣካል ኣራኽቦም፥ ነዞም ዚስዕቡ ቁጽርታት ኣብ ተለፎንካ ሓዞምን ዘክሮምን እሞ ምስ ዘድልዩ ቀልጢፍካ ክትጥቀመሎም ክትክእል ኢኻ National Suicide Prevention Lifeline (1-800-273-TALK (8255)) ከምኡውን Text Line (741741) ከምኡውን ምስ ሓደ እትኣምኖ ሰብ፡ ከም ኣባል ቤተሰብ፡ ዓርኪ፡ መንፈሳዊ ኣማኻሪ፡

ወይ ናይ ኣእምሮ ሕክምና በዓልሞያ ርክብ ግበር።

5. ኩሉ ግዜ ምስቶም ኪሕግዙኻ ዚኽእሉ ርክባት ይሃሉኻ፥ ድሕሪ እቲ ሓደገኛ ኩነት ወይ ድሕሪ ካብ ሆስፒታል ምውጻእ፡ ርክብካ ምቕጻል ብዙሕ ጥቕሚ ኣለዎ። መጽናዕታት ከም ዚሕብሩዎ   ሓደ ሰብ ነቲ ኣብ ገምገም ነፍሰቅትለት ዘሎ ሰብ ምስ

ዚከታተሎን ምስ ዚድግፎን እቲ ናይ ነፍሰቅትለት ፍጻመታት ይጎድል ኢዩ።

ረቛሒታት ሓደጋ

ነፍሰቅትለት ነዚ ኣይብል ነቲ ኣይብል ንኹሉ ኢዩ ዘጥቅዕ። ንኹሉ ሰብ፡ ብዘይ ኣፈላላይ ጾታ፡ ዕድመ፡ ዓሌት የሰንፎ።

ነፍሰቅትለታዊ ባህርይ እተሓላለኸ ኢዩ፡ ሓደ ዓይነት መበገሲ ድማ የብሉን። ቀንዲ ኣስጋእቲ መበገሲታት ግን እዞም ዚስዕቡ ኢዮም፥

• ቃዝኖት፡ ካልእ ናይ ኣእምሮ ጸገም፡ ወይ ድማ ዘይስሩዕ ኣወሳስዳ ድሮጋ
• ቀጻሊ ወይ ሕዱር ቃንዛ
• ናይ ፈተነታት ነፍሰቅትለት ድሕረባይታ/ ታሪኽ
• ናይ ኣእምሮኣዊ ጸገማትን ዝውተራ ድሮጋን ዚምልከት ስድራቤታዊ ድሕረባይታ ወይ ታሪኽ
• ካብ ቤተሰብ ብውርሻ ዚተሓላለፍ ነፍስቅትለት
• ብስድራቤት ዚፍጸም ግፍዒ፡ ከም ኣካላውን ወሲባውን ዓመጽ ዝኣመሰሉ
• ኣብ ገዛ ዚቕመጡ ጠበናጁን ብረታትን
• ካብ ቤትማእሰርት ዛጊት ዝወጹ ሰባት
• ብናይ ካልኦት ነፍሰቅትለታዊ ባህርይ ምጽላው፡ ንኣብነት ብናይ ኣባላት ስድራቤትን መሳቱን ህቡባት ሰባትን ነፍሰቅትለታዊ

ኩሎም እቶም ረቛሒታት ሓደጋ ዘለዎም ሰባት ኣይኮኑን ነፍሰቅትለት ዚፍትኑ፡ መን ነቲ ነፍሰቅትለታዊ ሓሳባት ከም ዘተግብሮ ኪፍለጥ ኣይከኣልን። ሽሕኳ ናብ ነፍሰቅትለት ዝጠመቱ ረቛሒታት ሓደጋ ኣገደስቲ እንተ ኾኑ፡ ሓደ ካብቶም ናይ ነፍሰቅትለት ኣጠንቀቕቲ ምልክታት ዘርእይ ሰብ፡ ኣብ ሓደጋ ኪወድቕ ይኽእል ኢዩ፡ ስለዚ ድማ ቅልጡፍ ምትሕብባር ወይ ሓገዝ የድልዮ ኢዩ።

ብጭንቀት ዝመልአ ህይወት (ከም ሞት ኣባል ስድራቤት፡ ናይ ቤትፍርዲ ክስታት ወይ ገንዘባዊ ሰለሎ) ከምኡውን ኣብ መንጎ ሰባት ዚፍጠሩ ኣጨነቕቲ ነገራት (ከም ውርደት፡ ቀጻሊ ሞኽ ምባልን ምግፋዕን ኣድልዎን ወይ ድማ ናይ ሓዳር ባእስታት) ንነፍሰቅትለት የቃልዑ ኢዮም፡ ብፍላይ ኣብቲ ናይ ነፍሰቅትለት ምድንዳናት እዋን ኪኽሰቱ ከለዉ። ዝበዝሕ ግዜ ነቶም ናይ ነፍሰቅትለት ኣጠንቀቕቲ ምልክታት ዘስተብህሉ፡ መጀመርያ ኣባላት ስድራቤትን ኣዕሩኽን ኢዮም፡ ስለ ዝኾነ ድማ ነቲ ግዳይ ንኺሕግዙ ኪብገሱን ናይ ኣእምሮ ሕክምና ኪረኽቡሉን ይኽእሉ ኢዮም።

ምንጪ: NIH (ሃገራዊ ትካል ኣእምሮኣዊ ጥዕና National Institute of Mental Health)